Z punktu widzenia instalacji elektrycznych ważne są połączenia określonego punktu obwodu elektrycznego z ziemią dla uzyskania bezpiecznej i prawidłowej pracy urządzeń i instalacji elektrycznych. Na typowe uziemienie składa się kilka elementów: uziom lub uziomy tworzące układ uziomowy, przewody uziomowe i łączące, zacisk uziomowy probierczy i przewód uziemiający (szyna uziemiająca).
W praktyce zastosowanie znajduje kilka rodzajów uziemień. Przede wszystkim należy wymienić uziemienia ochronne stanowiące połączenia metalowych części przewodzących urządzeń elektrycznych z uziomem o rezystancji uziemienia skoordynowanej i charakterystyką zabezpieczenia zwarciowego po to, aby uzyskać ochronę przeciwporażeniową.
Nie mniej ważne są również uziemienia robocze, czyli uziemienia określonego punktu obwodu elektrycznego zapewniające prawidłową pracę urządzeń elektrycznych zarówno w warunkach zwykłych, jak i zakłóceniowych. Uziemienia robocze mają zapewnić ochronę sieci niskiego napięcia przed skutkami przeniesienia na nią wyższego napięcia. Uziemienia tego typu są najczęściej stosowane w instalacjach i urządzeniach elektrycznych połączonych bezpośrednio z siecią rozdzielczą oraz w urządzeniach zasilanych przez transformator lub przetwornicę z układu o napięciu wyższym niż 1 kV.
Innym rodzajem uziemienia są uziemienia odgromowe przeznaczone do odprowadzenia do ziemi udarowych prądów wyładowań atmosferycznych. Ważne jest przy tym uziemienie pomocnicze stosowane do ochrony przeciwporażeniowej, a także uwzględniane w układach pomiarowych i zabezpieczających.
Uziomy
Uziom to metalowa elektroda, którą umieszcza się w wilgotnej warstwie gruntu, zapewniająca połączenie przedmiotów uziemianych i gruntu o możliwie małej rezystancji. W praktyce uziomy bardzo często przybierają formę elementów metalowych takich jak pręty, rury czy też płyty nieizolowane, które układa się w ziemi i używa na potrzeby uziemienia. Należy odróżnić uziomy proste od pojedynczych. Z kolei uziomy składające się z połączonych ze sobą w ziemi lub nad ziemią dwóch lub większej ilości uziomów prostych tworzą układy uziomowe lub uziomy wielokrotne. Elementy proste w układzie uziomowym są względem siebie równoległe, prostopadłe lub tworzą kąty ostre (zwykle nie mniejsze niż 60º).
Inny podział uziomów dzieli je na sztuczne i naturalne. Uziomy sztuczne mogą mieć postać elementów pionowych (rur, prętów), poziomych (taśmy stalowej) oraz płytowych (płaskownik, blacha). Z kolei uziomy naturalne to zbrojenia, rury wodociągowe oraz ołowiane powłoki i metalowe płaszcze kabli.
Uziomy prefabrykowane
Niejednokrotnie zastosowanie znajdują uziomy w postaci gotowych elementów. Najczęściej są to uziomy prętowe wbijane, umożliwiające wykonywanie uziemień pionowych przy użyciu młotów udarowych. W niektórych modelach połączenie kolejnych prętów odbywa się poprzez plastyczne odkształcenie wkładki z metalu, zaprasowanej na dnie gniazda pod wpływem sił wywołanych wbijaniem. Trzpień z wieloklinem wprowadzony do gniazda odkształca wkładkę oraz powoduje wypełnienie wolnych przestrzeni gniazda i tworzy zamek kształtowy. Tym sposobem złącze jest uszczelniane. Istotną rolę odgrywa grot wykonany ze stali, który zapewnia łatwe zagłębianie uziomów w gruntach. Dzięki wyeliminowaniu elementów złącznych średnica zewnętrzna prętów nie zwiększa się. Uziomy są również oferowane w wersji zaostrzonej. Stąd też zaostrzona końcówka uziomu powoduje, że pręt może być zastosowany jako pojedynczy pion lub wbijany jako pierwszy. W następnej kolejności pion można wydłużyć za pomocą kolejnych uziomów.
Na rynku są również oferowane uziomy rurowe, które bardzo często znajdują zastosowanie w trudnych warunkach terenowych łącznie z miejscami, gdzie grunty mają dużą zawartość okruchów skalnych i gleb żwirowych, utrudniających pogrążanie uziomów na znaczne głębokości. Uziomy rurowe stosuje się również w aplikacjach wymagających niskiej wartości rezystancji uziemienia przy użyciu niewielkiej liczby uziomów. Chodzi przede wszystkim o tereny uzbrojone i miejsca, gdzie występuje zwarta zabudowa.
Warto również zwrócić uwagę na uziomy płytowe, czyli poziome elementy uziomowe, które są zakopywane w gruncie na określonej głębokości, a następnie łączone z instalacją uziomową przy użyciu przewodów uziomowych.
Akcesoria montażowe
Z myślą o uziomach oferuje się szereg elementów i akcesoriów montażowych. Stąd też przydatne będą uziomowe uchwyty krzyżowe przeznaczone do połączeń prętów lub rur uziomowych z płaskim przewodem uziomowym (bednarką). W elementach tego typu istotną rolę odgrywają zaciski wykonane w postaci odlewu żeliwnego. Na powierzchniach stykowych stosuje się z kolei przekładki. Wykorzystać można również uchwyty do połączenia z okrągłymi przewodami uziomowymi. Ponadto warto stosować łączniki uziomowe przeznaczone do wykonywania połączeń prętów uziomowych i bednarki. Połączenie uzyskuje się poprzez wywiercenie w bednarce otworów i przytwierdzenie jej do płaszczyzny mocującej łącznika za pomocą śrub. W następnej kolejności łącznik jest osadzany gniazdem na wieloklinie ostatniego z pogrążonych uziomów i mocowany przez osiowe uderzenie młotkiem do pełnego zamknięcia się zamka kształtowego.
Oprócz tego specjalne elementy pozwalają na wykonywanie połączeń prętów uziomowych i bednarki. Tym sposobem można wykonać odejścia bednarką lub okrągłymi elementami uziomowymi zarówno w płaszczyźnie pionowej, jak i poziomej. Elementy tego typu nie wymagają wiercenia otworów w bednarce, a mocowanie wykonuje się poprzez dokręcenie śrubami blaszki dociskowej. Warto również zwrócić uwagę na dościenne uchwyty krzyżowe uziomu, które najczęściej stosuje się przy łączeniu płaskich lub okrągłych przewodów uziomowych oraz przy ich mocowaniu do powierzchni płaskich, takich jak chociażby ściany budynków. Opcjonalnie można zastosować przepusty przeznaczone do wykonania wodo- i ognioszczelnego przejścia instalacji uziomowej przez sztywne przegrody budowlane (np. ściany budynków czy też stacji transformatorowych).
Rezystywność uzyskana chemicznie
W instalacjach pracujących w miejscach o wysokiej naturalnej rezystywności gruntu bardzo często wykorzystuje się uziomy wspomagane chemicznie. Chodzi tutaj o tereny piaszczyste, miejsca o niskim poziomie wód gruntowych czy też obszary poprzemysłowe. Rozwiązania tego typu bazują na uziomach rurowych ze specjalnym grotem. Istotną rolę odgrywa przy tym osiowy otwór nieprzelotowy i połączone z nim promieniowo boczne otwory przelotowe.
(...)
Damian Żabicki
Pełna wersja artykułu w EI 4/2017 do zakupu na portalu www.e-czasopismo.pl oraz www.magazyn-online.com